Familyası : Ballıbabagiller familyasındandır.
Anavatanı : Akdeniz havzası, Kanarya Adaları, Kuzey Afrika, Hindistan, Güneydoğu Asya
Bitki sınıfı : Çok yıllık, yaprak dökmeyen yarı çalımsı bir bitkidir.
Kullanım : Gruplar halinde, bordür, alçak çit, eğimli arazi, pencere önü saksıda, çiçek açmadan kesilir, kurutulup kullanılabilmektedir.
Çiçeklenme : Çiçeklerin rengi mavi, mor, leylâk ve beyaz renkte olur. Çeşitlere göre Mayıs-Ağustos arası ; hoş kokulu çiçekleri bal arısını çeker.
Dayanıklılık : Bölge 6 dan 9a kadar yetişir. En dayanıklıları -15 ilâ -20°Cye kadar dayanır, Lavandula stoechas -5°Cden itibaren zarar görmeye başlar; saksıda yetişen lavanta korunmalıdır.
Nasıl Yetişir ?
Tam güneş alan yerlerden hoşlanır.
Orta - hafif bünyeli, geçirgen, nötr ve hattâ da fakir topraklarda yetişebilir.
ilkbaharda ekilir, daha sonra minik serada dikilecek olan 5 cmlik çelikleri Temmuz-Ağustosta budayarak çelikleme yapılır.
Budama: Kaçınılmaz. Yuvarlak biçimini korumak için, ciçeklenmeden sonra budanmalıdır. Yaşlandıkça alt dalları odunlaşır ; özellikle düzenli bir şekilde budanmazsa odunlaşma oluşur. Böyle bir durumda, yerine yeni bir bitki dikmek daha iyidir çünkü sert budama genelde iyi sonuç vermez ; odunlaşmış dallardan nadiren taze dal çıkar.
Hasat ve saklama koşulları :
Çiçekli dallar, kokunun en güçlü olduğu çiçeklenme başında veya çiçeklenme sırasında toplanır. İlkbahar ve yaz mevsimlerinde her an toplanabilir.
Daha sonra çiçekli dallar kurutulur, onları sıcak, havalandırılmış ve loş bir mekanda, baş aşağı asın. Parçalanıp, düşene kadar birkaç hafta boyunca kurumasını bekleyin. Daldan yaprak ve çiçekleri alın ve iyice kapanan bir kavanozun içine saklayın.
Lavanta çiçeğinden çay, tentür, natürel ilaç ve eter yağı elde edilir. Eter yağı aroma tedavisinde kullanılır.
Giriş: Lavantanın Romalılardan beri parfümü yapılmakta ve banyolara karıştırılmakta olduğu bilinmektedir. İlk defa 1920 Haki Lavanta ile Sivri Lavantada yeni melez bir Lavanta yetiştirilmiştir ve buna Lavantin Ab¬rial; Lavandula x intermedia denir. Bu türden istenilen sonuç elde edilememiş ve 1950’de Lavantin Super; Lavandula x intermedia ve 1975’de Lavantin Grosso; Lavandula x intermedia elde edilmiştir. Günümüzde en çok Lavantin Grosso’dan Eter yağı elde edilmektedir. Hakiki Lavantadan elde edilen Eter yağı ile Lavantin Grosso arasında kalite vardır ve de Lavantin Grosso’nun Eter yağı ikinci kalite olup genellikle Endüstride kullanılır. lavantin türlerine melez veya Piç Lavanta da denir. Bunların haricinde Geniş yapraklı veya Sivri yapraklı Lavanta; Lavandula latifolia (L.spica) ve Karabaş Lavanta; Lavandula stoechas L’da incelenmeye değerdir. Bizi en çok hakiki lavanta ilgilendirmekte olup onun üzerinde duracağız ve diğerlerine de kısaca değineceğiz.
Botanik: Lavanta çok yıllık yarı odunsu bir funda olup boyu 30-70 cm’i buşlur ve alt kısmı oldukça sık çatallı ve odunsudur. Yaprakları karşılıklı bir sonraki ile çapraz ince bir şerit şeklinde uç kısmı sivri, kenarları hafif kalkık üst kısmı grimsi yeşil, alt kısmı keçimsi tüylü ve beyaz renktedir. Çiçekleri geriden başak şeklinde ve boğum boğum, her boğumda 5-8 çiçek bulunur. Kupa yaprakları kırmızımsı esmer ve boru şeklinde, taç yapraklarının gerisi boru şeklinde, 1 cm uzunluğunda uç kısmı beş lop-ludan oluşur ve lopların ikisi üst dudakta, üçü ise alt dudakta olup, leylak, mavi, lila, mor, pembe veya açık kırmızı renkte olabilir ve de çiçek sapları 10-20 cm uzunluğundadır. Meyvesi esmer parlak ve içinde tohumlar bulunur.
Yetiştirilmesi: Türkiye’nin hemen her yöresinde yetiştirilebilir. Fakat kışın don tehlikesine karşı üstünün varsa çam yaprakları ile kapatılması gerekir.
Hasat zamanı: Lavanta çiçekleri açmaya başlamadan hemen önce gonca halde toplanır ise daha çok eter yağı elde edilir. Lavanta çiçekleri sapları ile birlikte Haziran’dan Eylül’e kadar toplanır, gölgede kurutulur, şayet tentürü yapılacaksa taze olarak işlenir. Malesef şifalı bitkiler toplama, kurutma, paketleme ve depolama işlemleri sırasında çok yan¬lışlar yapılmaktadır. Bitkinin şifalı kısmı yaprak veya çiçekleri ise asla Güneş altında kurutulmaz ve mutlaka gölgede kurutulmalıdır. Ayrıca örneğin bitki 5 günde kurudu ise, 2 gün daha kurumada bırakmak mahzurludur, çünkü birleşimindeki eterik yağları kaybettiğinden kalitesi düşer. Sadece bitki kökleri Güneş’te kurutulur ve kurur kurumaz hemen paketlenip depolanması gerekir. Şifalı bitkilerin Aktarlar’da açıkta satılması kalitesini kısa sürede düşürür ve etkisini oldukca azaltır.
Tesir şekli: Teskin edici, sinirleri kuvvetlendirici, krampları çözücü, ağrı-ları dindirici, antiseptik, şişkinliği giderici, vücudu kuvvetlendirici, ishali önleyici, hafif idrar söktürücü özeliklere sahiptir.
Kullanılması:
a) Araştırmalara göre Lavanta yağı uyuyamama ve de az uyumaya karşı kullanılır.
b) Komisyon E tarafından Lavanta eter yağı üzerine 05/12/1984 tarih ve 228 nolu ve de 13/03/1990 tarih ve 50 nolu monografi bildirisi yayınlanmıştır. Bu bildiride; A) dahili olarak; iç huzursuzluk, uykuya dalamama, sinirsel hassas mide, şişkinlik ve sinirsel bağırsak rahat-sızlıklarına karşı kullanılabileceği beyan edilmiş. B) Haricense; fonksi-yonel kan dolaşımı rahatsızlıklarında Lavanta banyosu yapılabileceği beyan edilmiştir.
c) Aroma tedavisinde Lavanta yağı üşütme, bronşit, nezle, ateş, akne, sivilce, ağrı, baş ağrısı, uyuyamama, saç diplerinde (başta) kaşıntı gibi rahatsızlıklara karşı kullanılır.
d) Halk arasında bronşit, astım, grip, boğmaca, başa kan hücumu, mig-ren, baş ağrısı, baş dönmesi, bayılma, sinirsel kalp rahatsızlıkları, ödem, şişkinlik, kolik ve nevraljiye karşı kullanılır, haricen yaralar sarılır.
Çayı: İki kahve kaşığı kurutulmuş, ince kıyılmış veya üç kahve kaşığı taze ince kıyılmış Lavanta çiçeği demliğe konur ve üzerine 200-300 ml kay¬nar su ilave edilir ve de 5-10 demlenmeye bırakıldıktan sonra süzülerek içilir.